Een of twee keer per jaar zeggen Ana en ik de kinders voor een paar dagen toedeloe, en gaan ergens niet al te ver lekker niksen in een Airbnb. Er zijn niet veel steden die vanuit Boekarest in een halve dag per trein te bereizen zijn. Dat maakt de keuze heel eenvoudig en die viel dit keer op Pitești. Gewoon omdat we er nog nooit waren geweest.

Spreek uit: Pietésjt. De laatste i is vrijwel stom. Geavanceerde taalbeoefenaars spreken hem uit als een j en dan wordt het Pietesjtj. Provinciehoofdstad van Argeș (Árdzjesj). Deze provincie heeft een paar toeristische trekpleisters, zoals de historische hoofdstad van Walachije, Curtea de Argeș, aan de voet van de bergen. Ook een andere historische hoofdstad van die streek, Târgoviște in de buurprovincie Dâmbovița, is het waard om even te stoppen. Argeș heeft verder in de plaats Mioveni een van de grootste economische krachtbronnen van het land: de fabriek van het automerk Dacia – qua verkoopcijfers het tiende merk van Europa.

Pitești zelf is niet om aan te zien en dat merkten we al snel. Hier en daar staat een afbrokkelend pand uit de bloeiperiode 1870-1940 met het bordje ‘monument’ erop. Dan is er in de communistische tijd (1947-1989) natuurlijk ook heel wat gebouwd, van stalinistisch brutalisme tot de naargeestige flats die wij van thuis zo goed kennen. In de nieuwe tijd hebben kapitalistische projectontwikkelaars niet de beste architecten ingeschakeld voor Pitești, maar beginnelingen die vijfendertig keer voor het ontwerpexamen waren gezakt. Het station heeft een recente verbouwingspoging niet overleefd, zodat nu naast de sporen een vierkant lijk van beton en metaal ligt.

We kwamen evenwel niet voor stedelijk schoon (hoewel we hoopten op een verrassinkje à la Craiova) maar voor onze rust.

Rust vonden we ook niet. Jaren geleden was er een schandaal in de provincie Argeș, toen bleek dat rijbewijzen daar niet op basis van een examen maar op basis van smeergeld werden verkregen. Zodoende werden wij zowat van de sokken gereden door ongeoefende doodsverachters op de brede stadsboulevard, die precies achter onze Airbnb langs bleek te lopen.

Mooie gebouwen waren er natuurlijk ook. Het fris opgeknapte Hof van Beroep:

Je zou er een moord voor doen.

Aan de andere kant van onze Airbnb bleek trouwens een voetgangerszone met winkels, theaters, bankjes en fonteinen te zijn. Iets van rust keerde in ons weekend neer. En uitslapen doet wonderen.

Maar al met al hadden wij bij vertrek toch geen vrolijke indruk en dat kwam door een museum.

In de stalinistische tijd (grofweg 1947-1965) stond in Pitești een gevangenis, nu een museum. Pal naast een woonwijk. In deze gevangenis vond begin jaren vijftig plaats wat in Roemenië nu bekendstaat als het ‘experiment van Pitești’. De baas van de nieuw opgerichte geheime dienst, de Securitate, wilde een heropvoedingsprogramma ontwikkelen. Volgens de inzichten moesten anticommunistische jongeren eerst geestelijk worden leeggemaakt en dan konden zij modelburgers worden. Groepjes studenten die wegens ‘bourgeois’-sympathieën waren opgepakt, moesten de meest verschrikkelijke martelingen ondergaan. Deze martelingen werden gepleegd door medegevangenen die op hun beurt waren gemarteld, zodat geen kracht kon worden geput uit solidair groepsgevoel. Alle banden met familie, afkomst en levensovertuiging moesten worden verbroken om de gevangenen leeg te maken, en de Securitate probeerde dat te doen door systematische fysieke en psychische marteling.

Het experiment is in 1953 stopgezet omdat zelfs de communistische partijleiding het te ver vond gaan. Na 1989 is deze geschiedenis uitgebreid gedocumenteerd, een slachtoffer heeft een boek geschreven. Vorig jaar is er een film over verschenen. Maar het was aangrijpend om daar in die halfondergrondse cellen te staan en te lezen wat daar gebeurde.

Zo stonden wij na dat museumbezoek opeens weer in de lentezon met onze ogen te knipperen. Ana zei: alle schoolkinderen zouden hier moeten komen. En ook iedereen die heimwee heeft naar de communistische tijd.

In een prachtig dorpje in de uitlopers van de Karpaten, waar mijn schoonfamilie zeker vier generaties heeft gewoond, staat het huis waar we in het weekend en in de zomer vaak komen. Ik heb er al vaak over geschreven. Het is een vakantiehuis, maar het is meer. Het is ook de ontmoetingsplek met de rest van de familie, met het verleden, en met het andere leven. Want in Roemenië liggen stad en platteland in verschillende werelden.

In ons dorp valt het nog mee, het is maar twee uur rijden van metropool Boekarest. Over een paar jaar ligt er langs de stad Buzău een snelweg die nog wel een half uurtje van de reis af zal knabbelen. In dit dorp is waterleiding, een schooltje, een huisarts, een apotheek, een winkel met van alles. De mensen zijn zichtbaar welvarender geworden. Maar oud, de gemiddelde leeftijd is heel hoog. En veel huizen staan leeg, of worden net als het onze vooral in de weekenden gebruikt. In de afgelopen 30 jaar zijn 4 miljoen Roemenen naar het buitenland vertrokken (1 op de 5), en binnen het land trekken jongeren naar de stad.

Maar dit stukje gaat over vloerkleden. Het hele huis op het dorp (en de bijgebouwen) liggen vol met vloerkleden. Lekker warm in de winter. Voor de klimaatverandering werd het er elke winter wel -20 en lag er drie maanden sneeuw. Onder het tapijt lag vaak een plankenvloer en dat kan frisjes wezen, vooral als je geen centrale verwarming hebt.

Sommige vloerkleden zijn foeilelijk, want die heeft oma (overleden 2011) zich destijds laten aansmeren door rondtrekkende zigeuners. Andere zijn mooi en van goede kwaliteit. Van die laatste categorie hadden we er een waar de mot in zat.

Wat te doen? Het tapijt lag opgeslagen, maar toen we het eens op de bleek uitspreidden bleken de motten er op heel wat plaatsen doorheen te hebben gegeten. Het ding was eigenlijk van een neef, die ook jaarlijks op het dorp kwam maar nu zijn rijbewijs kwijt is (lang verhaal). Die neef zei, gooi maar weg. Maar dan ken je mijn vrouw niet.

Dus wij stad en land afbellen naar iemand die het ding kon repareren (3×4 meter, wol op een sythetische onderlaag). Ondertussen hing het tapijt te ontmotten, buiten over de kleedklopstang, in regen en kou. We vonden een man in Boekarest en we gingen hem het ding brengen.

In een mistroostige nieuwbouwwijk stond een mistroostige nieuwbouwflat en daar woonde en werkte een superblije en energieke Egyptenaar van een jaar of vijftig, die ons betoverde en ompraatte met zijn Oosterse charme. In de woonkamer stonden dertig tapijten en de overige ruimte werd ingenomen door de spullen van Mehmets vrouw, die visagiste is. We waren meteen verkocht. We lieten het tapijt achter met een handdruk als bezegeling, en het zou ongeveer een maand duren.

En tadaa! Ons vertrouwen werd niet beschaamd. Zijn vertrouwen trouwens ook niet, want we hebben netjes 2000 lei afgerekend (ongeveer 400 euro). Wij stelden ons voor dat deze superkleinschalige manier van werken al eeuwen zo gaat en dat de Porte die hier vroeger de baas was ook zijn kelims door Mehmets liet doen. Deze vorm van nijverheid bestond in Roemenië overal, je moest repareren want nieuw was moeilijk aan te komen. Toen was er een tijd dat iedereen massaal troep uit China kocht en de echte ambachtslieden iets anders moesten gaan doen. Nu blijkt er voor dit soort handwerk (tapijtherstellers, maar ook meubelmakers of zelfs tonnenmakers) toch als niche weer een markt te bestaan.

Vandaag waren we in ons lokale winkelcentrum. Twintig minuutjes wandelen door het park en je bent er. Het is vrij nieuw en het ziet er mooi uit. Voor een winkelcentrum:

Toen wij vijftien jaar geleden in Boekarest kwamen wonen, was Roemenië net lid geworden van de EU. Je zag dat de stad al veranderd was ten opzichte van 2002 (toen ik er voor het eerst kwam), en helemaal in vergelijking met 1989, toen Roemenië als laatste oostblokland het oude bewind afschudde.

Maar ook tussen 2008 en 2024 is het verschil enorm. Boekarest (zo’n 2 miljoen inwoners, met buitenwijken 3 miljoen) is in veel opzichten op de andere grote Europese steden gaan lijken. Qua mensen. Qua auto’s. Qua gebouwen. Qua winkelcentra. Alle merken zijn er. Alle films draaien hier. Alle fastfoodketens hebben we. Alle Franse hypermarchés. Alles alles.

Kapitalisme op volle toeren: de Roemeense economie groeit zo’n beetje het snelste in Europa. En Boekarest is de economische locomotief van het land. Er is een enorm verschil met de rest van Roemenië, alleen een paar andere steden hebben een vergelijkbaar inkomensniveau.

Op het bovenstaande kaartje is te zien hoe de regio Boekarest en het directe ommeland een flink hoger gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking heeft dan het Europese gemiddelde. In de supermarkt betaal je trouwens ongeveer evenveel als in Nederland, dus dat hogere inkomen gaat deels op aan hogere kosten.

Het is binnen Boekarest wel zo dat de verschillen tussen arm en rijk enorm zijn. Want ook wij hebben een voedselbank en een daklozenopvang in de stad en ook hier loopt het storm bij dat soort voorzieningen. Maar het loopt ook storm bij de Mercedesdealer.

Gisteravond kon men schrijver dezes aantreffen op een verjaarspartijtje. Een van de gasten begon al vroeg op de avond de gedachte uit te weiden dat de Joden zowel in Rusland als in Amerika aan de touwtjes trekken en overal achter zitten.

Het bleek al snel dat de spreker zelf Jood was en het publiek met zijn provocaties uit de tent wilde lokken. Maar daar had hij buiten de gemiddelde Roemeen gerekend, want die trekt van zelfs de meest fantastische complottheorieën geen wenkbrauw meer op. (Zelf was ik blij dat ik me niet met verontwaardigde protesten bloot had gegeven.)

Maar waarom blijft de gemiddelde Roemeen (laten we hem Răzvan noemen) dan zo koud onder de buitenissigste prietpraat? Omdat hij er al zoveel van heeft gehoord. Complotten zitten in het Roemeense dna. Iedereen en dus ook Răzvan heeft zijn eigen samenzweringstheorie. En dat komt allemaal door de Securitate, de geheime politie van tijdens het communistische bewind tot 1989.

Er waren destijds veel geheim agenten die de bevolking bespioneerden, maar het nationale netwerk van angst en wantrouwen werd in stand gehouden door duizenden en nog eens duizenden informanten. Veel mensen (waaronder mijn schoonvader) ontdekten na de revolutie dat goede vrienden alle borrelpraat hadden doorgebept aan de Securitate.

Răzvan weet hoe de Roemeense revolutie gegaan is. Uiteindelijk is een groep binnen de communistische partij die van de dictator Ceaușescu af wilde, aan de macht gekomen en gebleven onder het mom van een democratische regimewisseling. Veel Securitate-kopstukken zijn in de jaren negentig opgedoken als bestierders van zakelijke imperia. Activisten en wetenschappers denken dat de stiekemerds ook vandaag de dag nog aan veel touwtjes trekken.

Af en toe blijkt daar iets van, zoals wanneer bleek dat de openbaar aanklagers van het anticorruptieparket voor hun informatie van telefoontaps afhankelijk waren van de geheime dienst. Of wanneer, zoals van tijd tot tijd gebeurt, een hoge ambtenaar of toezichthouder bij de geheime dienst blijkt te hebben gewerkt. Algemeen wordt aangenomen dat de geheime dienst een berg informatie onder de pet houdt, waarmee zij politici en andere prominenten kan chanteren: het uit Sovjettijd bekende kompromat.

Ook over de invloed van de geheime dienst op politieke partijen gaan verhalen rond. Roemeniës extreemrechtse partij, AUR, danst naar verluidt op het fluitje van de spionnen. Dit zou blijken uit het feit dat ze in de media en op straat veel kabaal maken, maar in het parlement vaak braaf met de regering meestemmen. Zo zou deze partij als een uitlaatklep in stand worden gehouden door de geheime dienst, die zich daarmee kwijt van haar constitutionele taak om de rust in het land te bewaren. Het klinkt in Nederlandse oren misschien wat vergezocht, maar dit soort theorieën worden in Roemenië niet weggelachen.

En dan is het voorbeeld uit de vorige paragraaf nog ten dienste van het land, als het waar is. Maar de machtspositie die de geheime dienst ongetwijfeld heeft, gebruikt ze dan ook om die eigen positie te handhaven en misschien uit te breiden. Een eigen, per definitie geheime agenda waar elke democratische controle op ontbreekt.

Hu! Min negen vanochtend op onze wandeling naar school. Dochter (8) van top tot teen ingepakt, zelf had ik beter ook een sjaal om kunnen doen. Vanuit ons keukenraam zag het er zo uit:

Wat mij ieder jaar weer opvalt is hoe gemakkelijk mijn stadsgenoten zich over de glibberige stoepen bewegen. Kinderen, ouderen, je ziet er niet één een uitglijer maken. Terwijl ik zelf al mijn aandacht nodig heb voor de voortbeweging, want anders wordt het een onderuitbeweging. Het is iets met hoe je je voeten neerzet, denk ik. Van een wandeling door de verijsde sneeuw naar de supermarkt gisteren, heb ik nu spierpijn door al dat compenseren.

Maar dochter (8) maakt er een glijbaan van en bindt terloops de strijd aan met alle ijspegels die van de auto’s afhangen. Alsof het geen enkele moeite kost en dat doet het vast ook niet. Wel klaagt ze steen en been over haar jas, het is de verkeerde jas, de andere is in de was. Deze is fout, lelijk, stom. Ik zie het probleem niet, maar dat zal wel aan mij liggen. Zo heeft iedereen wat.

Na aflevering van het kroost haast ik mij terug naar de pappot, om op deze maandag eens flink te typen. Buiten heersen ijs en sneeuw.

Kijk een zaan! Als de buitenlandse stemgerechtigden, zeg maar de Nederlanders om utens, de uitslagen voor de Tweede Kamerverkiezingen hadden mogen bepalen, dan waren die heel, heel anders uitgevallen.

Dat blijkt uit de gegevens die de gemeente Den Haag, als aangewezen orgaan voor het regelen van de briefstemmers, heeft verzameld en gepubliceerd op https://www.denhaag.nl/nl/verkiezingen/kiezers-buiten-nederland/uitslag-nationaal-briefstembureau/

Voor de luie lezers even een schermafdrukje van de bovenste helft in de competitie:

Ik kan hier eigenlijk maar één ding aan toevoegen: Het buitenland is veel beter, kom gezellig in Roemenië wonen. Ook hier zijn haters, maar het land is groot en de dichtheid is laag.

Oh en totaal iets anders maar ook met punten voor Roemenië: Nederland stoot per hoofd van de bevolking ongeveer twee keer zoveel CO2 uit als Roemenië: https://www.destatis.de/EN/Themes/Countries-Regions/International-Statistics/Data-Topic/Tables/BasicData_CO2.html.

Ik voel een licht superioriteitsgevoel opkomen hier aan de monding van de Donau.

Je kunt zeggen wat je wilt, het is een volhouder die Widlers. Bovendien vind ik hem wel een sympathiek hoofd hebben, nu hij wat ouder is. Met van die vriendelijke rimpeltjes.

Wel jammer dat het zo iemand is van wij tegen zij. Er zijn twee soorten mensen op deze wereld, heb ik vaak gedacht. Mensen die het leven als een competitie met andere mensen zien, met andere volken. Er kan er maar één winnen en je moet zorgen dat jij dat bent. Zijn anderen aan het winnen, dan is dat een bedreiging en moet je er iets aan doen. Aan de andere kant heb je een soort die de mensheid als één losse familie beschouwt, waarbij we alleen door goed samenwerken verder kunnen komen. Maar goed enfin.

Net zoals het buitenland in de Nederlandse verkiezingen een ondergeschikte rol speelde, zo spelen ook de Nederlandse verkiezingen in Roemenië een ondergeschikte rol. We hebben hier al problemen genoeg. Bovendien is een Widleriaanse benadering voor een flink aantal Roemenen juist een mouw die past. Hier te lande zijn bij gebrek aan moslims vaak zigeuners of Hongaren de gebeten hond.

Het leukste nieuwtje vond ik wel de gedoogverklaring van Jezelgus. Heel slim is dat. Ik denk dat veel VVD-ers nog niet vergeten zijn dat Widlers hen in precies zo’n configuratie destijds (2010) een flink oor heeft aangenaaid. Nu kan de VVD precies hetzelfde doen en ik begrijp dus ook heel goed waarom Widlers meteen moord en brand begon te roepen. We zullen zien, we zullen zien.

Onze oudste spruit gaat nu naar het liceu, de bovenbouw van de middelbare school (net als de Fransen met hun lycée of de Amerikanen met hun high school). En op het liceu wordt voor en door de nieuwe leerlingen traditioneel een bal georganiseerd.

Net als Ana van haar jeugd gewend was dacht ik bij een schoolbal aan een met vlaggetjes versierde sportzaal, waar de tekenjuf toezicht houdt op een tafel met bekertjes ranja en de verkeerde muziek uit de vermoeide luidsprekers loopt. De jongens en meisjes staan elkaar in groepjes aan te staren totdat de moedigsten een dansje wagen. Aan het eind heeft Ingrid verkering met Michael. Kevin moet kotsen van zijn meegesmokkelde wodka.

U vermoedt het al: tegenwoordig loopt zo’n debutantenbal heel anders van stapel. De organisatie was in handen van een evenementenbureau. De kaartjes waren twintig euro. De locatie was een grote glitterdisco, waar in het weekend de topless danseressen hitsige zakenlui van hun centjes afhelpen en de champagne door de goten loopt:

Zo mal maken de zestienjarigen het op zo’n donderdagavond niet, al was het maar omdat ze geen 200 euro voor bubbels hebben. Maar er was wel een rapper ingehuurd om een uurtje op te treden.

Om 2 uur ’s nachts was het feest voorbij en kwamen gapende vaders voorrijden om hun kroost weer af te voeren. Ik was de taxi van drie joelende tieners die na aandringen wilden loslaten dat het ‘wel leuk’ was geweest. Ilinca had verkering met Mihai en Călin moest kotsen van zijn meegesmokkelde wodka.

Nou is het zo dat in de Roemeense politiek heel wat dagelijks vuurwerk over de krantenlezende burgers wordt uitgestort. Verbaal vuurwerk met jijbakken van je bent gemeen, nee jij, nee jij begon, stommerd. Maar ook wetgevingsvuurwerk, want de ene na de andere proefballon wordt nog niet opgelaten of hij wordt door de initiatiefnemer alweer schielijk doorgeprikt.

Nu had de regering voorgesteld dat bedragen boven omgerekend 200 euro niet meer in cash kunnen worden betaald. Als maatregel tegen belastingontwijking. In Roemenië wordt namelijk om verschillende redenen zo’n 35% minder btw geïnd dan in principe zou kunnen. Dat is bijna 9 miljard euro ofwel ruim 8 procent van de geschatte overheidsinkomsten over 2023. Een enorm bedrag, waar je leuke dingen van kan doen. Maar op zich was de maatregel niet heel goed gecommuniceerd, waardoor er een hagelbui van protesten losbarstte uit behoudende hoek en het voorstel nu op sterven na dood is.

Sowieso is Roemenië fiscaal een bijzonder land. Er is maar één belastingschijf en dat is 16%. Er zijn wel uitzonderingen, maar het stelsel is in ieder geval niet progressief. En dan heeft Roemenië met 19% ook een van de laagste btw-tarieven.

Je zou zeggen, dan is de regering zeker een stelletje ultrarechtse conservatieven die zo min mogelijk overheidsingrijpen willen? Nee. Al sinds de revolutie van 1989 zitten de ‘sociaaldemocraten’ van de PSD als grootste partij in de regering. En die roepen wel dat ze voor de gewone man zijn en ze roepen wel van wij verhogen de pensioenen, maar wie dat moet betalen is niet degene met de sterkste schouders.

Sommigen zeggen, het is een kwestie van politieke moed en Roemeense politici zijn doodsbenauwd voor onrust in het land. Er valt nogal eens een regering als die het te bont maakt, dan gaan Roemenen de straat op en maken ze tumult tot de ergste uitwassen weer zijn weggepoetst.

Anderen zeggen, het is allemaal ingecalculeerd en voor de bühne. Achter de schermen lopen alle politici aan de leidraad van gevestigde belangen, lobbyclubs en de mafia.

Het zou best kunnen dat beide waar zijn. De Roemeense politiek is een landschap van zakelijk-politieke machtsnetwerken die elkaar beconcurreren, waarbij volgens activisten de geheime diensten en criminele organisaties een rol spelen. De belangen zijn voor de betrokken politici ook persoonlijk, zodat veranderingen die tegen gevestigde belangen ingaan moeilijk te realiseren zijn. Dat kan eigenlijk alleen onder druk van buitenaf: de Europese Commissie heeft lang een grote stok achter de deur gehad met het inmiddels opgeheven samenwerkings- en verificatiemechanisme. Maar ook binnen Roemenië kan er externe druk worden uitgeoefend door politieke nieuwkomers zoals USR (progressief-liberaal) en AUR (conservatief-nationalistisch).

Misschien wordt het weer eens de tijd om de straat op te gaan. Hoewel, protesteren tegen cashbetalingen is misschien een beetje te lullig.